De gejaagde stem van onze tijd — over wat onze stem verraadt nog vóór we het beseffen

Een uitnodiging om aandachtiger te luisteren, zowel naar anderen als naar onszelf. (Foto © Pixabay)

Wat me steeds vaker opvalt, is hoe onze stem soms eerlijker is dan wijzelf. Hoe sommige mensen spreken in een haast ademloze cadans; woorden die over elkaar struikelen, zonder pauze, zonder rust. Alsof het stilvallen gevaarlijk zou zijn. Alsof het zwijgen iets blootlegt wat liever bedekt blijft.

Ademloze zinnen zijn onvermoede signalen.

Een waterval van woorden wijst op een gebrek aan rust.

De haast in onze stem is een vergeten alarmsignaal.

Snel, snel … wanneer we praten om te blijven (be)staan. 

We zien het overal: in meetings, talkshows, publieke optredens, dagelijkse conversaties. Een waterval van woorden, gedragen door een stem die net te hard, te snel, te gespannen klinkt. Spreken zonder ademen. Vaak beschouwen we dit simpelweg als temperament, enthousiasme, betrokkenheid. Maar vaak is het iets anders. Soms is het een signaal.

Spreeksnelheid als barometer

Onder stress versnelt niet alleen ons denken maar ook onze stem. De ademhaling wordt korter, de keel gespannen, de zinnen gejaagd. Het lichaam staat dan in een toestand van verhoogde alertheid — hypervigilantie — zelfs wanneer de persoon in kwestie dat zelf niet doorheeft. De stem wordt dan niet langer een instrument, maar een alarmsignaal.

Wie goed luistert, hoort het: het lichaam dat aangeeft dat het al te lang “aan” staat. Dat het zichzelf overeind probeert te houden met woorden die sneller gaan dan de persoon die ze uitspreekt.

De existentiële laag

Soms lijkt de snelheid van spreken iets diepers te verklappen:

“Ik moet tonen dat ik mijn rol waard ben.”

“Ik moet laten zien dat ik er mag zijn.”

“Als ik stop, zakt alles misschien in elkaar.”

Anna Terruwe, psychiater en auteur van De frustratieneurose (1962), beschreef dit als een verlangen naar bevestiging; niet in de oppervlakkige zin van applaus of erkenning, maar in de innerlijke zin: bevestigd worden in het simpelweg mogen bestaan. Wanneer de echte bevestiging ooit onvoldoende werd ervaren, gaat iemand zichzelf voortdurend moeten bewijzen. Ook in de manier van spreken.

De stem wordt dan geen expressiemiddel meer, maar een inspanning. Niet een brug naar de ander, maar een verdediging van het eigen bestaan.

Een stille waarschuwing

Niemand hoeft hiervoor met de vinger te worden gewezen. Dit is geen diagnose op afstand, geen oordeel over wie dan ook. Het is een uitnodiging om aandachtiger te luisteren, zowel naar anderen als naar onszelf.

Want wie merkt dat zijn stem sneller wordt, harder, dwingender, zou zich kunnen afvragen:

"Waar ben ik naar op weg?"

"Wat probeer ik overeind te houden?"

"Welke rust durf ik niet nemen?"

Onze stem verraadt soms de vermoeidheid die we nog niet durven erkennen. De gejaagdheid die voorafgaat aan surmenage. Het onderweg zijn naar uitputting.

Surmenage is een toestand van chronische overbelasting waarin lichaam en geest nog nét functioneren, maar het herstelvermogen al duidelijk begint te falen. Het is de voorhoede van uitputting: het voorgeborchte van de hel, en de hel heet burn-out.

Een wake-upcall

Misschien is het tijd dat we de stem ook zien als een barometer. Niet alleen van welsprekendheid, maar van welzijn. Niet alleen van argumenten, maar van innerlijke ruimte. En misschien is het goed om elkaar erop te wijzen wanneer de woorden te snel worden, niet om te bekritiseren maar om te vragen:

“Gaat het nog?”

“Hoe voel je je?”

“Hoe is het echt met jou?”

Soms begint herstel met juist dié vraag.

En met het toelaten van een stilte waarin we eindelijk weer kunnen ademen.

Signalen die kunnen wijzen op surmenage of uitputting 

1. Verstoorde ademhaling 
Oppervlakkig, hoog ademen, moeite om diep te zuchten, en snel het gevoel hebben “geen lucht genoeg” te krijgen. 

2. Wegvallende aandacht 
Korte momenten van afwezigheid, moeite om informatie op te nemen, vaker moeten vragen om herhaling. 

3. Voortdurende spierspanning 
Opgetrokken schouders, een gespannen kaak, onrustig bewegen, niet kunnen ontspannen. 

4. Verandering in stem en spreken 
Sneller praten, minder pauzes nemen, een hardere of scherpere stem, moeite om te vertragen. 

5. Emotionele over- of onderprikkeling 
Sneller geïrriteerd of ontroerd zijn, of net een vlakker gevoelsleven ervaren. 

6. Slaapproblemen 
Moeilijk inslapen, te vroeg wakker worden, of niet uitgerust zijn na een normale nacht. 

7. Subtiele dagelijkse signalen 
Vergeetachtigheid, besluiteloosheid, lage tolerantie voor prikkels, meer cafeïne nodig om te starten. 

8. Het belangrijkste signaal: rust helpt niet meer genoeg 
Wanneer zelfs een avond niets doen, een weekend weg of een vrije dag geen verlichting meer brengt, is dat vaak hét teken dat het lichaam niet gewoon moe is, maar uitgeput raakt. Het herstelvermogen zelf begint dan af te nemen, en precies dát maakt surmenage zo verraderlijk en zo herkenbaar.